Author: vydaviectva

Кнігарня

Тамаш Зан

Беларуска-польскі паэт (1796–1855), удзельнік вызвольнага руху, палітычны дзяяч, дасьледнік прыроды. Адзін з стваральнікаў таварыства філяматаў, стваральнік таварыства прамяністых, рэарганізаванага пазьней у таварыства філярэтаў; сябра Адама Міцкевіча і Яна Чачота. Першым з кола віленскіх паэтаў прызнаў беларускую народную творчасьць за адзін з найгалоўнейшых разьдзелаў свае паэтычнае праграмы. Быў жанаты, меў чатырох дзяцей. Дагэтуль замоўчваецца ягоная “сардэчная повязь” у студэнцкія гады (1815-1816) зь іншым філярэтам Леанардам Ходзькам, беларуска-польскім гісторыкам і публіцыстам. У анталёгіі публікуецца адзін зь лістоў Т. Зана да Л. Ходзькі.

Адам Міцкевіч

Беларуска-польскі паэт (1798—1855), палітычны публіцыст і дзяяч нацыянальна-вызвольнага польскага руху, сябра Таварыства філяматаў. Вядомы перадусім сваімі балядамі, паэтычнымі апавяданьнямі: драмай “Дзяды” і паэтычнай эпапэяй “Пан Тадэвуш” —апошнім вялікім эпасам шляхецкай культуры. Сярод іншых уплывовых твораў Міцкевіча вылучаюцца паэмы “Конрад Валенрод” і “Гражына”. За сваю антыўрадавую палітычную дзейнасьць А. Міцкевіч правёў у высылцы ў цэнтральнай Расеі пяць гадоў, пакінуў Расейскую імпэрыю ў 1829 годзе і пражыў рэшту свайго жыцьця ў выгнаньні, першапачаткова ў Рыме, потым — у Парыжы, дзе стаў прафэсарам славянскай літаратуры ў “Калеж дэ Франс”. У анталёгіі публікуецца ўрыўвак “Трэба было б асобна стварыць пол для сяброў, як гэта ёсьць для каханьня” зь лісту Яну Чачоту.

Пётра Мятла

Пётар ці Пётра Мятла (1890-1936) — падзабыты і вядомы хутчэй як грамадзкі дзяяч, палітык і пасол польскага сойму. Быў пісьменьнікам, друкаваў апавяданьні й фэльетоны ў левай прэсе Вільні 1920-ых гадоў пад псэўданімамі П. Асака, П. Чабор. Падрыхтаваў зборнік апавяданьняў, які ня быў надрукаваны. Ён захоўваецца ў Летувіскай акадэмічнай бібліятэцы Ўрублеўскіх у Вільні. П. Мятла не атрымаў прызнаньня як пісьменьнік, з друкаванымі кнігамі і ўзнагародамі. Уключэньне ягонага тэксту “Дзіўное вясельле” ў нашу анталёгію — гэта своеасаблівая пісьменьніцкая рэабілітацыя. П. Мятла — цікавы голас, які сто год таму назад разварушыў грамаду сваімі нечаканымі тэкстамі. Арыштоўваўся палякамі, пазьней — саветамі. Загінуў у лягеры на будаўніцтве Беламорска-балтыйскага каналу.

Пра твор:

• «Дзіўнае вяселле». Як беларусы ў 1928 годзе гей-шлюбам палохалі (“Новы час”)
• „Keistos vestuvės“ (Šiaurės Atėnai)

Адам Глёбус

Беларускі пісьменьнік (нар. 1958), мастак, выдавец, удзельнік таварыства “Тутэйшыя” (1986–1990). У друку выступае зь вершамі з 1981 году. Аўтар звыш дваццаці кніг прозы і паэзіі. У анталёгіі публікуюцца два апавяданьні: “Гомік”, якое зьявілася ў зборніку “Дамавікамерон”, і “Рэктар” было апублікавана ў часопісе Forum Lambda (2001).

Вячаслаў Бортнік

Беларуска-амэрыканскі грамадзкі дзеяч (нар. 1974), праваабаронца, публіцыст. Кіраўнік Беларускай філіі Amnesty International (2002—2006), Сакратар Рады Беларускай Народнай Рэспублікі (2016–2019).  Выступае ў беларускіх СМІ, у тым ліку з заявамі і камэнтарамі ў падтрымку правоў ЛГБТК+. Аўтар артыкулаў, замалёвак.

Альгерд Бахарэвіч

Пісьменьнік і перакладнік (нар. 1975). Пісаць пачаў яшчэ школьнікам. Першыя тэксты апублікаваў у 1993 годзе. Творчасьць пэрыяду 1990-х гадоў збольшага адлюстраваная ў бумбамлітаўскім зборніку “Тазік беларускі” (1995). З 1993 па 2000 год быў вакалістам і аўтарам тэкстаў панк-гурта “Правакацыя”. Адзін з найбольш перакладаных на замежныя мовы сучасны беларускі літаратар. У анталёгіі публікуецца фрагмэнт з раману “Мае дзевяностыя” (2018).

Зьміцер Александровіч

Аўтар беларускага паходжаньня, цяпер жыве ў Расеі. У анталёгіі публікуюцца (усе — упершыню) пяць апавяданьняў.

Уладзіслаў Гарбацкі

Пісьменьнік, перакладнік і навуковец (нар. 1978). Спэцыялізуецца ў галіне гендарных і ЛГБТК+ дасьледаваньняў, адзін зь першых у Беларусі дась­леднікаў і публіцыстаў на тэмы, зьвязаныя з жыцьцём і гісторыяй ЛГБТК-супольнасьці. Сяб­ра рэдакцыйнай калегіі выдавецтва “Скарына” (Лёндан). Аўтар шэрагу дасьледаваньняў па фэмінізацыі беларускай мовы і ўкладальнік кнігі твораў Палуты Бадуновай. Аўтар двух зборнікаў прозы: “Песьні тралейбусных рагуляў” (2016) і “Mercks Graz!” (2022). Укладальнік анталёгіі бе­ла­рускага гей-пісьменства “Мальцы выходзяць з-пад кантролю” (2023).

Вольга Касьцюк

Літаратарка (нар. 1980). Скончыла філялягічны факультэт БДУ (расейская мова і літаратура), два курсы Маі Кучэрскай у Creative Writing School (Расея), удзельнічала ў воркшопе Кэры Раян (WLAG) і лябараторыі фэм-пісьма “Расьцяжэньне”. Цяпер зьяўляецца студэнткай Беларускага калегіюму. Аўтарка апавяданьняў, якія друкаваліся ў  зборніку “Растяжение”, у газэце “Новы час”, у фэм- і квір-часопісе “FEMINIST ORGY MAFIA”, “Tint Journal” (Austria), “PEPPER Magazine” (USA), у анлайн-выданьні “ROAR (Russian Oppositional Arts Review)”, у другім выпуску літаратурнага зіну “Где-то” (Расея), у зіне “ЭББ 2. Что мы наделали?”, у часопісах “Иные берега” (Фінляндыя), “Дактиль” (Казахстан), “Незнание” (Расея). Жыве ў Новай Зэляндыі.

Янко з Мазовіі

Польскі літаратар (нар. 1979), сымпатык бела­рус­кай мовы.

Юлі Таўбін

Паэт, перакладнік (1911–1937). Сапраўднае імя — Юдаль Таўбін. Прадстаўнік урбаністычнай плыні ў беларускай паэзіі 1920–1930 гг. Сябра аршанскай філіі “Маладняка” і Беларускай асацыяцыі пралетарскіх пісьменьнікаў. Уваходзіў у нефармальнае літаратурнае аб’яднаньне ТАВІЗ (Таварыства аматараў выпіць і закусіць). Аўтар чатырох прыжыцьцёвых зборнікаў паэзіі. 29 кастрычніка 1937 году выяздная сэсія ваеннай калегіі Вярхоўнага суду СССР прыгаварыла Юлія Таўбіна да сьмяротнага пакараньня. У ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 году ў ліку дваццаці шасьці літаратараў быў расстраляны ў двары турмы НКВД.

Юры Гумянюк

Паэт, празаік, паляніст (1969–2013). Сябра Тава­рыст­ва вольных літаратараў, Саюзу беларускіх пісьменьнікаў і Беларускага ПЭН-цэнтру. Аўтар кніг паэзіі: “Водар цела” (1992), “Твар Тутанхамона” (1994), “Рытуал” (1999), “Вуліца тыгровых архідэяў. Вершы 1987–2003” (2003) і раману “Апосталы нірваны” (“Калосьсе”, № 2–3, 1995).

Шандар

Паэт. Нарадзіўся ў 1972 г. у Дэбрэцэне (Вугоршчына) у зьмяшанай беларуска-вугорскай сям’і. Завочна скончыў гістарычны факультэт Віленскага гуманітарнага ўнівэрсытэту. Друкуецца з 1989 году. У анталёгіі публікуецца нізка вершаў, якія зьявіліся ў часопісе Forum Lambda (1998).

Яна Крэмень

Біялягіца ўдзень, паэтка ўначы. Вучаніца Школы маладога літаратара W/Rights пры Саюзе беларускіх пісьменьнікаў i Беларускiм ПЭН-цэнтры. Удзельніца паэтычных чытаньняў і адкрытых мік­рафонаў Менску.

Артур Камароўскі

Паэт і пэрформэр. Нарадзіўся ў 1991 г. Ляўрэат прэміі “Дэбют” імя Максіма Багдановіча (2021) за дэбютную кнігу вершаў “Вада пачынае жыць”. Рэдактар паэтычнага інтэрнэт-часопісу “Taubin”. У анталёгіі публікуецца нізка вершаў “Ён”, якая ўпершыню зьявілася ў зборніку “Corpus Vile” (2023).

• Інтэрв’ю з Артурам Камароўскім (Новы час)

Мікіта Ільінчык

Тэатральны рэжысэр і драматург (нар. 1995). У 2020 годзе скончыў рэжысэрскі факультэт Расейскага ін­с­ты­туту тэатральнага мастацтва (ГІТІС), тамса­ма вучыўся на тэатразнаўчым. У 2021 годзе дэ­бю­таваў як рэжысэр і драматург з спэктаклем “Доб­разычліўкі” паводле раману Дж. Літэла ў маскоўскім Тэатры на Малой Броннай. У 2021 годзе ён стаў ляўрэатам драматычнай прэміі “Аў­ро­ра” гораду Быдгашч за тэкст “Dark Room”. У 2022 годзе дэбютаваў у Польшчы ў якасьці рэ­жы­сэра і драматурга з спэктаклем “F***ing in Brussels” у Польскім тэатры ў Быдгашчы. Як драматург працаваў з рэжысэрам Войцэхам Фаругам над спэктаклем “María de Buenos Aires” у Вялікім опэрным тэатры Варшавы (2023).

• «Не хацеў быць ні ахвярай, ні агрэсарам» (Reform.by)
• Ільінчык — беларускі тэатральны рэжысёр, пра якога вы яшчэ пачуеце (Наша ніва)
• «В документах ГИТИСа я изменил своё имя на “Микита”» (ДазХіп)

Сябры, у нас выдатная навіна: хутка выйдзе незвычайная кніга! 

Пра беларускі спорт выдаецца ня так шмат, а па-беларуску — тым болей. А тут аўтар — вядомы аматарам спорту журналіст і блёгер Арцём Сізінцаў — сабраў надзвычай цікавы матэрыял. Кніга пра ножны шпурляк (футбол) на Аршаншчыне — прыклад таго, як трэба пісаць пра спорт: заўзята, кампэтэнтна, сьмела і дасьціпна. Такіх кніг у нас яшчэ было!

І цяпер можна далучыцца да гэтай годнай справы: паўдзельнічаць у зборы сродкаў, каб дапамагчы кнізе зьявіцца на сьвет.

Ужо тэкст — 400 старонак! — падрыхтаваны, каляровыя і чорна-белыя фотаздымкі — амаль 100! — сабраныя, малюнкі ўніформаў камандаў зробленыя… застаецца толькі крыху: дызайн і друк.

Шмат цікавых гістарычных фактаў і знаходак, добрая мова, рупліва сабраная статыстыка, праца з многімі крыніцамі, усё напісана зь беларусацэнтрычнай пазыцыі. Думаю, гэта будзе адна з найлепшых прац па гісторыі беларускага футболу.

Вітаўт Руднік, журналіст і трэнэр

У гэтай незвычайнай кнізе вас чакае расповед пра „Старт“ з Воршы і „Тэмп“ з Барані, якія доўга і пасьпяхова выступалі ў першынстве Беларусі ды іншых турнірах. Тут багата зьвестак, статыстыкі і гісторыяў і пра іншыя каманды, што баранілі на футбольных палёх гонар Аршаншчыны: „Лякаматыў“, „Станкабудаўнік“, „Дынама“, „Спартак“, „Лёнакамбінат“, „АвіяДар“, „Колас“ з Вусьця…

Мы прасочым гісторыю аршанскага ножнага шпурляку ад самых першых камандаў — „Сокалу“ і „Спорту“ — да сёньня. Прачытаем, як аршанцы ледзь не перамаглі ў першым неафіцыйным першынстве Беларусі. Даведаемся, якая аршанская каманда была ўдзельнікам першага паядынку на новым стадыёне „Дынама“ ў Менску. Высьветлім, у якіх сэзонах за „Старт“ гуляў сваяк клясыка беларускай літаратуры Ўладзімера Караткевіча. Даведаемся, якую мужчынскую дружыну на Аршаншчыне ўзначальвала жанчына. Зьдзівімся таму, дзе зьявіўся першы ў Беларусі самаакупны клюб. Адзначым паядынак, у якім трэнэры дамовіліся з арбітрам і запоўнілі пратакол сустрэчы, якой насамрэч не было. Прачытаем пра цікавыя супадзеньні і рэкорды на гульнях аршанскіх шпурлякістаў. Пабачым рэдкія фотаздымкі, шэраг якіх становіцца даступнымі для шырокага кола аматараў гульні ўпершыню.

У кнізе зьмешчаны слоўнічак спартовай лексыкі.

Арцём Сізінцаў нарадзіўся ў 1990 годзе ў Воршы. Скончыў Інстытут журналістыкі БДУ ў Менску і магістратуру беларускай філялёгіі Варшаўскага ўнівэрсытэту. Працаваў у ґазэтах «Всё о футболе“, «Прессбол“, на радыё «Сталіца“, «Рацыя“, беларускай службе «Радыё Свабода“ і ў шэрагу іншых выданьняў. Выступае спартовым экспэртам у СМІ.

Кнігу «„На „Старт“ і ў „Тэмпе““ пачаў пісаць з 2011 году: карпатліва зьбіраў зьвесткі з самых розных крыніцаў, працаваў у архівах, бібліятэках, размаўляў з колішнімі і цяперашнімі гульцамі, заўзятарамі, журналістамі, статыстыкамі. Мае таксама неблагі збор кніг на спартовую тэматыку, якія прыдаліся ў працы над уласнай кнігай. Натхняецца зычлівымі людзьмі, прыродай, вандроўкамі, музыкай у жанрах гэві-мэтал і oi!

З усіх відаў спорту найбольш любіць і найчасьцей наведвае ножны шпурляк, рэґбі, бэндзі. Наведаў мноства стадыёнаў, паядынкаў, музэяў, што дапамагло лепей разабрацца ў гісторыі спорту. Вандроўкі спалучае з чытаньнем кніг і часопісаў пра гісторыю і спарт.

Аўтар марыць, каб у Воршы людзі настолькі ж вар’яцелі ад «Старту“, любілі клюб і хадзілі на стадыён, як гэта робяць у Бэргама або Адэсе. Каб паўсюль прысутнічалі блакітны і чорны колеры клюбу, а кожны аршанец атаясамляў сябе з камандай. Ён марыць стварыць у Воршы музэй аршанскага ножнага шпурляку і адкрыць паб, які стане для заўзятараў «Старту“ трэцім адрасам  пасьля ўласнага дому і стадыёну.

А вось і паштоўка пра адданых футбольных заўзятараў пабачыла сьвет.

Неяк у Воршу завіталі вэтэраны савецкай ножнашпурлячнай зборнай, у тым ліку Аляксей Хоміч, Эдуард Стральцоў і многія іншыя зоркі. На аршанскім цэнтральным стадыёне даволі хутка скончыліся вольныя месцы. Некалькі чалавек ускараскаліся на дрэвы, што расьлі побач са стадыёнам, — і глядзелі сустрэчу адтуль. Адзін з тых аршанцаў праз шмат гадоў будзе працаваць на адным прадпрыемстве зь Леанідам Барэйшам – нападнікам каманды Воршы ў тым паядынку. Ён раскажа яму пра тое, што назіраў за ягонымі атакамі з высокага дрэва — так прагнуў убачыць гульню. Таму эпізоду прысьвечаная паштоўка, выдадзеная невялікім накладам. Яна стане адной з узнагародаў тым, хто падтрымае выданьне кнігі „На ,Старт‘ і ў ,Тэмпе‘“. У кнізе апісаная гэтая гісторыя і дзясяткі іншых.

Крыху цікавостак з кнігі

Сёньня заявіць каманду на спаборніцтвы можна непасрэдна з ложку, проста запоўніць і даслаць заяўку на адрас арганізатараў. Карткі са здымкамі гульцоў робяцца ўжо потым. Менш за сто гадоў таму дзеля афармленьня заяўкі трэба было ісьці на тэлеграф і складаць тэлеграму з поўным пералікам гульцоў. Вось тэлеграма Аршанскай акругі, дасланая ў 1926 годзе як заяўка на ўдзел у неафіцыйным першынстве БССР. Яна аформленая па-беларуску — савецкія ўлады яшчэ праводзілі беларусізацыю, так што спартовы камітэт Аршанскае акругі настойліва прасіў сэкцыі і арганізацыі ўзмацніць навучаньне беларускай мове тых супрацоўнікаў, якія ведалі яе кепска. Тэлеграма напісаная клясычным правапісам, з адметнасьцямі. Захоўваецца ў Віцебскім абласным архіве.

Уладзімір Хільмановіч, журналіст, футбольны статыстык пра кнігу

Кніга Арцёма Сізінцава, прысьвечаная гісторыі рэгіянальнага футболу, ня мае, відаць, аналагаў у айчынным выдавецтве. Прынамсі мне не даводзілася бачыць падобнага выданьня ў Беларусі і тым больш на беларускай мове.

Сама назва «Ножны шпурляк на Аршаншчыне», хоць і не бясспрэчная, прэтэндуе на арыгінальнасьць і эксклюзыўнасьць. Зьмест зьдзіўляе грунтоўнасьцю падыходу і аб’ёмам матэрыялу. На 352 старонках, дзе адлюстраваны летапіс футбольнай Аршаншчыны, сабраны калясальны статыстычны матэрыял, унікальныя фотаздымкі, створаны падрабязны летапіс станаўленьня і разьвіцьця футболу ў Аршанскім краі. Ужо на пачатку выкладзены вэрсіі зьяўленьня «ножнага шпурляку» ў рэгіёне, паданыя паралелі часу, калі на беларускіх землях зьявілася сама папулярная гульня сьвету. Падрабязна апісаныя першыя футбольныя каманды, якія паўсталі на Аршаншчыне. Далей у храналягічным парадку паданыя розныя пэрыяды, па гадах апавядаецца пра кожны сэзон, ідзе пералік усіх дакументальна зафіксаваных гульняў з статыстычнымі зьвесткамі (супернікі, склады, вынікі, аўтары галоў, табліцы і г. д.). Максымальна магчыма адлюстраваная гісторыя ўсіх клюбаў, якія ў розны час існавалі ў рэгіёне. Распавядаецца пра турніры самых розных роўняў. Заангажаванаму маладому чытачу будзе асабліва цікава даведацца пра некаторыя, досыць экзатычныя, турніры савецкага часу, як, прыкладам, «Кубак мільёнаў СССР». Наданая ўвага і мясцовым стадыёнам, і форме, у якой выступалі ў розны час гульцы.

Кожная кніга пра футбол – гэта яшчэ і пашырэньне геаграфічных ведаў, і свайго роду асьветніцтва, інсьпірацыя знайсьці цікавае ў нібыта звычайным. Яна натхніць чытачоў зь іншых рэгіёнаў Беларусі на ўласныя падобныя пошукі і летапіснае ўвасабленьне ў друкаваным выданьні. Кніга Арцёма Сізінцава – гэта ня проста грунтоўнае дасьледаваньне аршанскага футболу, а яшчэ і кшталтаваньне мясцовага патрыятызму, жаданьне адкрыць малаведамыя старонкі лякальнай гісторыі.

Мова выданьня выкліча ў чытача рознае ўспрыманьне. Можна не пагаджацца з асобнай тэрміналёгіяй, напэўна будуць слушныя крытычныя заўвагі ад мовазнаўцаў, але галоўнае, што кніга напісана па-беларуску, а значыць — з сапраўднай любоўю да свайго. Свая мова — свой футбол — свой патрыятызм.

У перакладзе на «навуковую» мову працу аўтара можна залічыць адразу не як «кандыдацкую дысертацыю», а як «доктарскую». Яна фактычна напісана па правілах гістарычнага даследаваньня з адпаведна прыточанымі дадаткамі і паясьненьнямі. «Ножны шпурляк на Аршаншчыне» — своеасаблівая энцыкляпэдыя папулярнай гульні ў рэгіёне, важная частка, ня проста цагліна, а важкі блёк у вывучэньні ўсёй гісторыі Аршанскага краю.

З інтэрв’ю спартоваму парталу “Трыбуна”

– На ваш погляд, каму патрэбная гэтая кніга?

– Усім, хто цікавіцца гісторыяй беларускага спорту. Не абавязкова паходзіць з Аршаншчыны, варта проста цікавіцца тэмай. Я ўвогуле спадзяюся, што кніга натхніць іншых на сістэматызацыю гісторыі свайго рэгіёну, клубу. Я сам маю кнігі, у прыватнасці, пра гісторыю ножнага шпурляку ў Светлагорску, Гомелі, Слоніме, Крычаве, кнігі пра гісторыю некалькіх мінскіх клубаў, іншыя. Дзесьці параўноўваеш табліцы, дзесьці натрапляеш на важны факт, дзесьці звесткі дапамагаюць табе аднавіць частку біяграфіі чалавека.

– Ваша любімая гісторыя пра аршанскі футбол?

– Ой, іх вельмі шмат. Успомню асабістую – свой першы прыход на стадыён, калі я разумеў, што адбываецца навокал. Гэта быў 1999 год, і па стадыёне абвясцiлі, што наступны паядынак аршанцы правядуць з камандай «Бяроза». І мужык побач сказаў: «Ведаю такое места, там адны таполі растуць». Мы рагаталі неймаверна!

У кнігі Арцёма Сізінцава “На ‘Старт’ і ў ‘Тэмпе’” будзе адметны падзагаловак: “Ножны шпурляк на Аршаншчыне”. Адкуль узяўся “ножны шпурляк”? Што гэта такое?

У 1956 годзе рыма-каталіцкі сьвятар Пётра Татарыновіч (ён у Рыме выдаваў часопіс “Źnič” і быў першым кіраўніком беларускай сэкцыі Радыё Ватыкану) апублікаваў свой пераклад з польскай раману Генрыка Сянкевіча “Quo vadis”.

Там на 24-й старонцы мы чытаем: 

Tak hutaračy, prajšli praz uvieś dom i vyjšli ŭ vaharod, dzie Lihija j mały Aŭł hulali z špurlakami, jakija adumysnyja niavolniki, tak zvanyja «sferystyja», padymali im z ziamli j padavali ŭ ruki.

Так выглядае, што “шпурляк” у сэнсе прадмету для шпурляньня на пісьме сустракаецца ўпершыню менавіта ў гэтым тэксьце. Адкуль узяў яго кс. Татарыновіч, не вядома. Мо з памяці, зь дзяцінства? Мо пачуў ад беларускіх жаўнэраў, што апынуліся ў Італіі напрыканцы Другой сусьветнай вайны? А мо прыдумаў? Калі прыдумаў, то вынаходніцтва атрымалася цалкам удалым — назоўнік адсылае нас да дзеяслова “шпурляць”.

Потым Ян Станкевіч, адметны мовазнаўца паваеннай дыяспары, падаў выраз “ножны шпурляк” у значэньні “футбол” у сваім беларуска-расейскім слоўніку (с. 1129). Ці гэты выраз ужываўся ў беларускай паваеннай дыяспары XX стаг., не вядома — увесь комплекс дыяспарнай літаратуры не аблічбаваны і месцамі слаба вывучаны дагэтуль.

Між тым, дасьціпнаму чытачу адразу прыйдзе на розум, што можа быць і ручны шпурляк, для якога мы параўнальна нядаўна пазычылі праз расейскую мову слова “гандбол”.

Інтэрв’ю аўтара кнігі Арцёма Сізінцава слухаць на сайце Радыё Рацыя >>