Your cart is currently empty!
Category: knihi
-
Я — тое мяса, якое прыгатаваў Зміцер / Зміцер Вішнёў (урывак)
1.
Пачнём з таго, што ў Берліне я апынуўся выпадкова. Зялёныя рэкі перацякаюць з адной краіны ў іншую, падхопліваюць залацістую рыбу і нясуць яе ў сваіх даўгіх моцных руках. Каменне і пясок кідаюць развітальныя позіркі. Хвалі ныюць сумныя песні. Так і я быў тым амаль марскім стварэннем, якое несла рака лёсу. Я выехаў з Беларусі з адным заплечнікам і быў лёгкай здабычай для парома, цягніка ці самалёта. Гэтыя народжаныя чалавекам звяры глыталі мяне з вялікай ахвотай і атрымлівалі, напэўна, людажэрскае задавальненне.
2.
Я выправіўся на дзве месячныя пісьменніцкія рэзідэнцыі ў Швецыі і Нямеччыне. Мантрай гучала ў вушах слова „арышт“. Пагроза ішла ад далёкай чыноўніцы, якая чамусьці ўяўлялася мажной злоснай цёткай у пракурорскай форме. Беларуская чыноўніца з Міністэрства інфармацыі тэлефанавала наконт майго выдавецтва, каб паведаміць, што яго дзейнасць будзе прыпынена, і абяцала крымінальныя прыгоды. Я пачуў пра містычныя шэсць гадоў незаконнай прадпрымальніцкай дзейнасці. У Беларусі даўно такімі метадамі вялі барацьбу з іншадумствам. Ужо грымела разбуральная вайна ва Украіне, у Беларусі ішлі рэпрэсіі, параўнальныя хіба з рэпрэсіямі сталінскіх часоў. Выязджаючы з Беларусі, я марыў пра шведскія скалы і хвалі Балтыйскага мора. У галаве вада з грукатам білася аб пірс. Здавалася, што там, недзе далёка, рыбы выскокваюць на бераг і водзяць карагоды вакол маракоў. Мне мроіліся шпацыры каля нямецкага замка Віперсдорф. Я ўяўляў таемныя каменныя шпілі, на якіх ад ветру падскокваюць і рыпяць флюгеры з выявамі рыцараў.
Праз пагрозы я быў вымушаны застацца ў Нямеччыне і ў выніку апынуўся ў Берліне. Выехаўшы за мяжу, я пазбавіўся магчымасці сустракацца з сябрамі, якіх ведаў шмат гадоў. І чамусьці, як толькі я з’ехаў, яны сталі паміраць, адзін за адным. Маё мінулае сціралася незваротна. Хаця напачатку я наіўна спадзяваўся, што там усё пакуль стане на паўзу і проста будзе чакаць майго вяртання. Здавалася дзікім і тое, што да памерлых я не мог прыехаць на развітанне. Я пакутаваў ад думкі, што блізкія нябожчыкаў мне не даруюць. Гэта было жахліва.
Некалькі гадоў таму я сядзеў разам з сябрам, пісьменнікам Сержам Мінскевічам, у менскай кавярні ўніверсама „Цэнтральны“. Серж сцвярджаў, што ў яго мяшаныя карані. Я памятаю, ён казаў пра тое, што ў ягоных продках былі вэпсы. Выказваў ён здагадку і пра магчымае сваяцтва з Чынгісханам. Сябра сапраўды меў яркую знешнасць: трошкі раскосыя цёмныя вочы, шырокія скулы. Мы ўзялі дзве гарбаты і па бутэрбродзе. На лусце чорнага хлеба з кменам ляжалі серабрысты селядзец, кроп, лісцікі пятрушкі і жоўты паўмесяц цытрыны. Серж прыцмокнуў і сказаў з прыдыханнем: „Люблю селядзец“. Ён выцягнуў з торбы прыхаваную тарпеду — двухсотпяцідзесяціграмовую пляшку гарэлкі. Мы тады вельмі душэўна пагутарылі. Гэта была адна з апошніх нашых сустрэч. Я цяпер думаю: калі б лёс даў яшчэ адну магчымасць пабачыцца, пра што б мы размаўлялі? Пэўна, пра ягоны недарэчны сыход у пяцьдзясят тры гады… У Сержа было шмат задумак, якімі ён са мной дзяліўся. Якім жа несправядлівым бывае жыццё, калі чалавек раптоўна пакідае гэты свет на творчым узлёце.
Цяпер мне мроіўся дзіўны шэпт прыяцеля: „Чорны хлеб, і на ім быў бліскучы цацачны самалёт, упрыгожаны ржавымі ракетамі. Рухаліся гумовыя батальёны“.
3.
Мае наведванні Берліна пачаліся недзе дваццаць гадоў таму з мастацкага сквота Tacheles і дома Literarisches Colloquium Berlin. І таму горад для мяне не быў чужым. Ён вёў размовы са мной. Прычым гэтыя гутаркі часцяком адбываліся ўначы сярод п’яных зорак. Я прыязджаў штогод у галерэю „Dach“, што месцілася пры сквоце, маляваў карціны і пісаў вершы, ладзіў брутальныя перформансы. Вынікам тых паездак быў і мой раман „Замак пабудаваны з крапівы“, які цяпер, перачытваючы, я ўспрымаю як вельмі недапрацаваны. Але як там кажуць людзі: „Слова як птушка: выпусціў — не вернеш“. Тым не менш гаворка не пра тое. Чайкі, бяздомныя, брудныя станцыі метро, пах перагару здаваліся мне нечым блізкім і родным. У тыя часы я ўзвышаў сярод гарадоў Менск, за ім ішоў Берлін. І цяпер, праз шмат гадоў, беларуская хунта выпеставала ў мяне нянавісць да першага горада. І потым я нечакана трапляю ў Берлін, які кажа „Guten Tag“ і выходзіць наперад.
У „Тахелесе“ ў мяне было не так шмат сяброў. Згадваю аднаго з іх, чорнавалосага, з белазубай усмешкай і з журботнымі вачыма, — іранскага мастака Рэза Мазхудзі, які нязменна трымаў у зубах цыгару, дыміў і мог гадзінамі ляжаць у стосе брудных газет. Я тады напісаў яго партрэт з цыгарай, і прыяцель з гонарам павесіў твор у сваёй майстэрні. Пазней я ладзіў перформанс у „Тахелесе“, і Рэза ўзяўся дапамагаць з музыкай — імправізаваць на сінтэзатары. Нечакана прыйшоў вялікі натоўп, чалавек сто. Рэза збег. У памяшканні сквота людзі былі падобныя да магмы, якая пеніцца і шыпіць. Я тады выкруціўся і выступіў без музычнага суправаджэння: калі я пачаў грызці курыныя яйкі, аблівацца кетчупам і чытаць вершы, людзі адразу спынілі размовы. Усё прайшло паспяхова, але на Рэза я быў пакрыўджаны.
Сёння я з задавальненнем падыміў бы, паварушыў магічнымі тытунёвымі пальцамі разам з Рэза. У тыя далёкія часы мабільных тэлефонаў з электронным перакладчыкам яшчэ не існавала, і таму размаўлялі мы зусім мала, бо ні англійскай, ні нямецкай мовы, а тым больш фарсі, я не ведаў. Крыўды даўно забытыя. Цяпер я задаў бы шмат пытанняў іранскаму мастаку. Я хацеў бы паслухаць пра ягоную радзіму і пра адзінокія дрэвы.
Вецер выплёўваў чорныя пруткі, яны ўтыркаліся ў зямлю і звінелі. Гучалі далёкія спевы, але немагчыма было разабраць словы.
4.
На платформе цэнтральнага берлінскага вакзала стаяў курдупель. Такі маленькі гарбаты кучаравы мужчына ў бэжавым плашчы. У яго быў вялікі і крывы нос, пад якім чарнела гарошынай радзімка. Выцягнутае падвоенае падбароддзе было падобным да кулака. Твар ўпрыгожвалі калматыя напаўсівыя бровы. У даўгіх руках ён трымаў складзены чырвоны парасон. Курдупель паглядзеў на мяне і заўважыў:
— Якія мы ўсе сентыментальныя, зрэшты. І ў гэтым няма анічога кепскага. Піўны куфаль у былой гэдээраўскай забягалаўцы — чым не песня? Калі смакуеш піва, пена падпаўзае і казыча нос. Складваецца ўражанне, быццам падаеш у аблокі.
5.
Да мяне з Беларусі пераехалі жонка з дачкой, і разам мы засяліліся ў пісьменніцкую кватэру, якая пераходзіла шмат гадоў з рук у рукі. Гэта быў такі своеасаблівы талісман. Я не ведаў тых пісьменнікаў, што жылі тут да мяне, акрамя аднаго, — ведаў дакладна, што ўсе яны былі з розных краін. Усе яны пакутавалі ад пераследу на радзіме, вялі барацьбу з уласнымі страхамі, адстойвалі прынцыпы, шукалі праўду. І калі я сядаў за шырокі стол, які нагадваў узлётную паласу, я адчуваў сябе пілотам звышгукавога самалёта. Мне здавалася, што кватэра знаходзіцца пад наглядам шамана. Бо кава тут запарвалася заўсёды з асаблівым прысмакам, быццам хтосьці падкідваў жменю цынамону, і радкі прыходзілі нечаканыя і свяціліся. І я не паверыў бы ў гэтыя метамарфозы, калі б са мной не здарылася адна гісторыя, і пра яе ніжэй.
Мой унутраны голас перадражніваў:
— Два гады прайшло з таго часу, як ты выехаў з Беларусі. Цяпер ты сядзеў у пісьменніцкай кватэры і раздумваў аб тым, што тут зачараванае месца. Магчыма, у гэтых сценах быў напісаны не адзін шэдэўр. Ужо распаўзліся святочнымі пітонамі сярод народу бессмяротныя радкі, напісаныя пастаяльцамі кватэры. У суседняй кебабніцы Кадыр ужо зляпіў новы дзёнар і, верагодна, нешта працытаваў з твайго таленавітага папярэдніка. Уяўляю, як паэты і паэткі тут нервова запісвалі паэмы, пілі віно, піва і кумыс. Магчыма, былі і тыя, хто запрашаў патусавацца сяброў, а потым п’яным узбіраўся на стол і дэкламаваў свае творы. Фантазія малюе партрэты змрочных і радасных, худых і тоўстых, лысых і барадатых людзей з розных краін.
Пакой упрыгожваў працоўны стол, які нібыта вырастаў з падлогі. Рэдкія карціны, што аздаблялі сцены, былі саркастычнымі ўсмешкамі невядомага мастака, і неабазнаны глядач знайшоў бы на іх толькі чорныя трохкутнікі. Белыя фіранкі веерам абмахвалі акно. Суседні дом быў маўклівым вулеем, які займаў палову неба. Кнігі экзатычнымі насякомымі напаўнялі паветра кватэры.
— Вельмі цікава, — сказаў я самому сабе. — Давай больш падрабязна пра глупства.
Я працягнуў:
— У пісьменніцкай кватэры на жырандолі сядзела жывая вялізная птушка. Вельмі рэдкі від: у адным з французскіх арніталагічных каталогаў яе называлі „муза“. У птушкі была вялікая барвовая дзюба, круглыя, як у пугача, вочы і лебядзіныя белыя пухкія крылы. Гэтая муза час ад часу лыпала вачыма і размаўляла з літаратарам чалавечым голасам. Трэба прызнаць, што творчы народ з цяжкасцю пераносіў прысутнасць гэтага дзівоцтва ў сваіх апартаментах, але зрабіць анічога не мог. Бо музу замацаваў за кватэрай невядомы чарадзей мастацтва. Кожны раз навасёлы заводзілі размову пра „вартасць свабоды“ і „недапушчальнасць рабства“ і кожны раз цярпелі паразу. Муза заставалася на жырандолі і нікуды не знікала, яна толькі папярэджвала, што любіць светлае нефільтраванае піва. І прасіла не забывацца на яе і купляць часам ейны любімы напой.
* * *
Першае слова часам бывае самым важным. Першае ўражанне, бывае, з табой жартуе. Першая старонка ў кнізе зацягвае ў тэкставы вір альбо адштурхоўвае. Першае каханне. Першая чарка. Першае злачынства. А ці бывае смерць першай?
6.
Засумаваў я ў Берліне. Я вось думаю, што гэта восень на мяне так уздзейнічае. Бо ў гэты перыяд часу сонца хаваецца. Яно толькі зрэдку вытыркае сваё вока і можа няспешна пальцамі-прамянямі пацерусіць валасы на карку. І ўсё. Дрэвы плююцца жоўтым лісцем. Сабакі выгульваюць сумных гаспадароў.
7.
З’явіўся фіялетавы гном, які паглядзеў на мяне, высунуў ад напругі язык і злосна зарыпеў:
— Зоркі падалі!.. Карабель адпраўляўся у космас!.. Як сказала першая беларуская касманаўтка: „Ляцець вельмі лёгка“.
Я ўздыхнуў і сказаў:
— Слухайце, як усё было на самай справе. Гэта вельмі змрочная гісторыя. Курдупель мяне суправаджаў падчас той чорнай вандроўкі.
— Ён цябе заўсёды суправаджаў, — сказаў гном.
Я працягнуў:
— У Менску, нібыта ад наступстваў кавіда, памёр мой сябра — мастак Алесь Родзін. Я ў гэты час ужо знаходзіўся ў Нямеччыне, ён — у Беларусі. Нечакана прыйшла навіна ад сяброў, што Родзін трапіў у лякарню, дзе пасля аперацыі і памёр.
Гном люта зарагатаў і закрычаў:
— Не мог так сканаць мастак! Я ўпэўнены, што белы накрухмалены ложак быў пустым пасля аперацыі. Родзін даследаваў ціхія калідоры і запальваў у чырвоных недаспаных вачах медыкаў надзею. Ягоныя тонкія страусавыя ногі шаркалі па шызым лінолеуме і вялі ў новую майстэрню-лабараторыю на дзясятым паверсе лякарні. Там, сярод насатых пыльных мікраскопаў і пузатых шклянак з мікстурамі, мастак размінаў празрыстыя пальцы і браўся за фарбы для касмічнай оперы. Манументальны маляваны чалавек засланяў адну са сцен, ад чаго ягоная галава ўпіралася ў столь, а ногі — у паркетную падлогу. Калі Родзін маляваў гэтага семафоршчыка, ягонае сэрца і захлябнулася ад цішыні. У думках мастак яшчэ доўга працягваў штрыхаваць нязграбную фігуру…
Я сказаў гному:
— Магчыма, так і адбывалася. Я пры гэтым не прысутнічаў. Напярэдадні мы з ім стэлефаноўваліся: абмяркоўвалі апошнія падзеі ў свеце, разважалі пра мастацтва, сабак, каву і месца чалавека пад сонцам.
Гном заўважыў:
— У гэты самы час па вакзале нервова хадзіў курдупель. Гузікі ягонага плашча бліскалі клавішамі піяніна, але музыка не гучала. Не свяціла і сонца. І над душой лёталі навальнічныя хмары. Прасветаў у настроі не назіралася. Змрочна было.
— Музыкі сапраўды не хапала, — сказаў я.
Гном дадаў:
— Трэба вітаміны піць, каб быў добры настрой.
Я працягваў:
— І вось мы зноўку сустрэліся з Алесем у капсуле часу. Але ўсё па парадку. Гэтую капсулу я знайшоў выпадкова, калі аднойчы шпацыраваў па цёмным ранішнім парку Гумбальтхайн. Шумеў дрэвамі моцны вецер, было шэрае і непрыветнае неба, нават накрапваў дождж, як раптам нешта мяне спыніла. Я нібыта спатыкнуўся… Каля агароджы стаяў дзіўны чорны металічны куб, прыхаваны хмызняком.
Гном захіхікаў.
Я працягваў:
— Я падышоў да куба і пабачыў прыклееную паперку з тэкстам: „Zu verschenken“. Мне падумалася, што ён можа прыдацца для гаспадаркі. У Нямеччыне існуе традыцыя выносіць на вуліцу непатрэбныя рэчы, каб іх маглі забраць іншыя. Да прыкладу, я ўжо такім чынам здабыў сушылку для посуду, дзіцячы чамадан на калёсіках і нават фігурку Барта Сімпсана. Аднак зрушыць куб з месца не атрымалася — ён быў як прыклеены і не варухнуўся. Расчыняцца ён таксама не захацеў. Некалькі хвілін я мучыўся і сабраўся ўжо сыходзіць, як куб расчыніўся сам.
Гном з сарказмам:
— Дарога ў морг выкладзеная з чыстых памкненняў.
Я працягваў:
— Унутры куб быў чыстым, абкладзеным аксамітнай чорнай тканінай. Я засунуў у яго руку — і ў наступны момант мяне нешта падкінула і стала засмоктваць. Я згубіў прытомнасць.
Гном са страхам:
— Прагулкі на свежым паветры не даводзяць да дабра.
Я працягваў:
— Прачнуўся я ў нейкім памяшканні, а побач ляжаў той самы злашчасны куб. Я агледзеўся. Здавалася, што я трапіў у бамбасховішча часоў Другой сусветнай вайны: вакол былі бетонавыя сцены без вокнаў і дзвярэй. Стаяла надзвычайная цішыня. Я падумаў, што, можа, каму затэлефанаваць і папрасіць дапамогі? Але калі я выцягнуў з кішэні разбіты мабільнік, стала зразумела, што гэта не атрымаецца.
Галаву нібыта напампавалі гадзюкамі. Я ўяўляў іх павольную валтузню, ці ўсплывала карцінка, як яны грэюцца пад пякучым сонцам. Часам мне здавалася, што яны поўзаюць па целе, абвіваюць рукі, шыю, даследуюць рот, горла, стрававод… Было шмат змяіных галоў з дрыжачымі раздвоенымі язычкамі. Бясспрэчна, гэта варочаліся мае атручаныя думкі.
Гном заўважыў:
— Ты прыслухоўваўся — тваё сэрца амаль спынілася. Цяпер ты быў перакананы, што памёр. Дасведчаныя кажуць, што перад вачыма пралятае жыццё — быццам гартаеш старонкі сямейнага фотаальбома. Магчыма, разам з гадзюкамі і прыйшла твая смерць. Дзесьці я чытаў, што некаторыя ў стане клінічнай смерці бачаць святло ў тунэлі.
Я пагадзіўся:
— У мяне ў галаве поўзалі змеі. Было не балюча, не страшна, а крыўдна, што ўсё адбылося гэтак хутка.
І тут я пачуў голас…
-
Recycled by Hanna Komar
Originally published in 2018, this book remains pertinent and moving (“Some of the poems from Recycled I still consider my best!””). The poems in this newly revised edition are strongly personal, yet they reflect a reality familiar to many of us: love, friendship, self-exploration, childhood memories, and fears.
John Farndon, poet and editor:
“Her work is full of tenderness, and wit, and lyricism. But above all, it is startling in its honesty, its determination to lay bare the experience of being a girl, then a young woman, growing up in a country that remains strongly patriarchal. It is intensely personal, yet must strike a chord with so many young women who will recognize the man-made cages she writes about with such bravery.”
Выдадзеная ў 2018 годзе, гэтая кніга застаецца актуальнай і кранальнай і для аўтаркі (“Некаторыя з гэтых вершаў я дагэтуль лічу сваімі найлепшымі!”), і для чытачоў. Вершы ў ёй вельмі асабістыя, але яны адлюстроўваюць рэчаіснасць, знаёмую многім з нас: каханне, сяброўства, самадаследаванне, успаміны дзяцінства і страхі.
Джон Фарндэн, паэт:
“Яе вершы поўныя пяшчоты, дасціпнасці і лірызму. Перш за ўсё яны ўражваюць сваёй шчырасцю, рашучасцю прагаварыць досвед дзяўчынкі і маладой жанчыны, якая расце ў глыбока патрыярхальнай краіне.”
-
„страх і ачмурэньне, безвыходнасьць і пробліскі надзей“
Пастаноўка пытаньня, пытаньне і неабавязковы адказ. Страх іншага чалавека, ягонага ўяўленьня. Умоўнасьць! Страх адбіцца, пабачыць і адчуць. Палітычнае выказваньне, фарс у блытаных прасторах. Крохкія спробы й дэклямацыі, упэўненыя і бессэнсоўныя. Людзі бы ў люстрах — люструюцца. Маўленьне, пошук вымовы, хібная хада і праблемы з нагамі. Маленькі раман з карцінкамі й гэтак далей. Кот Грыпміна, імаверна лысы, шматгодзьдзе шархацеў у хмызах каля чыгуначнай станцыі Беларусь (некаторыя яго нават чулі!). А раптам выйшаў і паважна пайшоў да грамадзкай прыбіральні. Далей толькі бяда, а па ёй скруха, і гэтак зноў і гэтак далей. Пастаноўка пытаньня: а ці магчыма даць дакладны адказ? Ізноў, гэта чарговая камэдыя пра людзёў маладых і ня толькі.
Віктар Жыбуль:
„Кропка, вакол якой круціцца ўвесь сьвет рамана „Значныя дні“, — Беларусь. Так называецца чыгуначная станцыя ў горадзе Заслаўі. На ёй стаіць звычайная грамадзкая прыбіральня. У якой адбываюцца даволі незвычайныя рэчы. Кропка, дзе пераплятаюцца рэалістычнае і фантазійнае. Умоўны сьвет, упісаны ў канкрэтную тапаграфію. Рэчаіснасьць, непадлеглая „нармальнаму“ апісаньню. Жыцьцёвыя і тагабочныя пэрсанажы. Наўмысна „няправільная“ мова аповеду. Ненарматыўны сынтаксіс. Зьменлівы тэмп. Гратэск і гіпэрбалы. Прывідныя алюзіі. Апавядальнік, раствораны ў сусьвеце. Людзі, ператвораныя ў Словы. Нават. Таксама. Падказкі, папраўкі й кпіны „закадравага“ камэнтатара. Малюнкі і фотаздымкі як ілюстрацыі ці… як замена самога тэксту?.. Рэалізм, сюррэалізм, пуантылізм і яшчэ цэлы жмут -ізмаў у адным фляконе. Перакідныя масткі ў авангард, рэнэсанс і лубок. Раман Цімура Кудзеліча — пра страх і ачмурэньне, безвыходнасьць і пробліскі надзей. Сапраўдныя дні. Шчасьлівыя дні. Значныя дні. Іржавыя дні. Далей, ва ўнутар, — Уваход.“
Цімур Кудзеліч — пісьменьнік і кніжнік зь Менску. Цяпер жыве і працуе ў Варшаве. Прыхільнік арганічнага авангарду і літаратуры ўмоўнасьці. Аўтар кнігаў прозы „ЯК“ і „Пацукі“, і паэтычнага зіну „бяз гэтага — усё“.
-
“Кэмэл-Трэвэл” Вольгі Гапеевай
Раман можна набыць паўсюль, дзе прадаюцца электронныя кнігі, у т.л. Apple Books, Google Play Books.
Буктрэйлер да раману
Рэцэнзіі на кнігу
«Захаваць што-кольвек з тых часоў, якія мы пакінулі навечна…» (Новы час)
На сайце bellit.info
-
Беларускія студэнты за свабоду і дэмакратыю
Няскоранае пакаленне. Галасы беларускай моладзі 2020-га (рэд. Алена Карасцялёва і Віктар Шадурскі)
Unbroken Generation. Youth Voices of Belarus 2020 (eds. Elena Korosteleva and Victor Shadurski) >>
Масавыя пратэсты, якія выбухнулі пасля фальсіфікаваных прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі ў жніўні 2020 года, стварылі новыя формы салідарнасці, актывізму і асабістай адказнасці — каштоўнасцяў, якія дыктатуры імкнуцца падаўляць. Многія студэнты былі ў першых шэрагах тых падзей. Яны сутыкнуліся з хуткім і жорсткім падаўленнем пратэстаў паліцэйскім апаратам дзяржавы і маштабным пераследам.
Гэты зборнік складаецца з 25 эсэ студэнтаў, якія сведчаць пра іх невераемны вопыт пратэстаў, затрыманні, катаванні і вымушаную эміграцыі. Ён — надзённы адказ на вострую патрэбу ў даступных наратывах пра натхняльныя і трагічныя дні пратэстаў, траўмы і развагі пра дэмакратычную будучыню Беларусі.
Аўтары і аўтаркі сведчаць пра мірны характар змагання беларускага народа за дэмакратыю. Кніга — магутны напамін пра рэчаіснасць, якую рэпрэсіўны рэжым імкнецца сцерці ці сказіць. Яна дае голас моладзі, якая брала ўдзел у падзеях 2020 года, тлумачыць іх матывы і досвед, і бачанне беларусаў адносна будучыні сваёй краіны.
Гэтыя гісторыі стануць важным і цікавым рэсурсам для даследчыкаў, мастакоў, актывістаў і палітыкаў. Яны будуць натхняць і ўмацоўваць надзею як у Беларусі, так і па-за яе межамі, на дэмакратычную будучыню краіны.
Кніга выдадзена Skaryna Press пры падтрымцы Warwick Ukraine-Belarus (WUB) Hub.
-
Belarusian Students’ Fight for Freedom and Democracy
The Unbroken Generation. Youth Voices of Belarus 2020 (eds. Elena Korosteleva and Victor Shadurski)
Няскоранае пакаленне. Галасы беларускай моладзі 2020-га (рэд. Алена Карасцялёва і Віктар Шадурскі) >>The mass protests that erupted after Belarus’ rigged presidential election in August 2020 opened the door to new forms of solidarity, activism, and personal responsibility — values that dictatorships aim to suppress. Students were at the forefront of these events, facing a swift and brutal crackdown by the police state, followed by widespread persecution.
This collection of 25 student essays provides a first-hand account of their electrifying protest experience, detention, torture, and forced migration that followed. It fulfils an urgent need for authentic and accessible cultural narratives to recount the inspiring and harrowing days of the protests, the trauma that followed, and reflections on Belarus’s democratic future.
The book is a testament to the peaceful nature of the Belarusian people’s struggle for democracy. It is a powerful reminder of the realities a repressive regime seeks to erase or distort. By shedding light on the motivations and young voices behind these events, it offers valuable insight into the Belarusian people’s experience and vision for the country.
These stories serve as a vital resource for researchers, artists, activists, and policymakers while continuing to inspire hope worldwide, both within and outside Belarus, about its democratic future.
The book has been published by Skaryna Press with the support of the Warwick Ukraine-Belarus (WUB) Hub.
-
„Мальцы выходзяць з-пад кантролю“: аўтары і аўтаркі
Тамаш Зан
Беларуска-польскі паэт (1796–1855), удзельнік вызвольнага руху, палітычны дзяяч, дасьледнік прыроды. Адзін з стваральнікаў таварыства філяматаў, стваральнік таварыства прамяністых, рэарганізаванага пазьней у таварыства філярэтаў; сябра Адама Міцкевіча і Яна Чачота. Першым з кола віленскіх паэтаў прызнаў беларускую народную творчасьць за адзін з найгалоўнейшых разьдзелаў свае паэтычнае праграмы. Быў жанаты, меў чатырох дзяцей. Дагэтуль замоўчваецца ягоная “сардэчная повязь” у студэнцкія гады (1815-1816) зь іншым філярэтам Леанардам Ходзькам, беларуска-польскім гісторыкам і публіцыстам. У анталёгіі публікуецца адзін зь лістоў Т. Зана да Л. Ходзькі.
Адам Міцкевіч
Беларуска-польскі паэт (1798—1855), палітычны публіцыст і дзяяч нацыянальна-вызвольнага польскага руху, сябра Таварыства філяматаў. Вядомы перадусім сваімі балядамі, паэтычнымі апавяданьнямі: драмай “Дзяды” і паэтычнай эпапэяй “Пан Тадэвуш” —апошнім вялікім эпасам шляхецкай культуры. Сярод іншых уплывовых твораў Міцкевіча вылучаюцца паэмы “Конрад Валенрод” і “Гражына”. За сваю антыўрадавую палітычную дзейнасьць А. Міцкевіч правёў у высылцы ў цэнтральнай Расеі пяць гадоў, пакінуў Расейскую імпэрыю ў 1829 годзе і пражыў рэшту свайго жыцьця ў выгнаньні, першапачаткова ў Рыме, потым — у Парыжы, дзе стаў прафэсарам славянскай літаратуры ў “Калеж дэ Франс”. У анталёгіі публікуецца ўрыўвак “Трэба было б асобна стварыць пол для сяброў, як гэта ёсьць для каханьня” зь лісту Яну Чачоту.
Пётра Мятла
Пётар ці Пётра Мятла (1890-1936) — падзабыты і вядомы хутчэй як грамадзкі дзяяч, палітык і пасол польскага сойму. Быў пісьменьнікам, друкаваў апавяданьні й фэльетоны ў левай прэсе Вільні 1920-ых гадоў пад псэўданімамі П. Асака, П. Чабор. Падрыхтаваў зборнік апавяданьняў, які ня быў надрукаваны. Ён захоўваецца ў Летувіскай акадэмічнай бібліятэцы Ўрублеўскіх у Вільні. П. Мятла не атрымаў прызнаньня як пісьменьнік, з друкаванымі кнігамі і ўзнагародамі. Уключэньне ягонага тэксту “Дзіўное вясельле” ў нашу анталёгію — гэта своеасаблівая пісьменьніцкая рэабілітацыя. П. Мятла — цікавы голас, які сто год таму назад разварушыў грамаду сваімі нечаканымі тэкстамі. Арыштоўваўся палякамі, пазьней — саветамі. Загінуў у лягеры на будаўніцтве Беламорска-балтыйскага каналу.
Пра твор:
- «Дзіўнае вяселле». Як беларусы ў 1928 годзе гей-шлюбам палохалі (“Новы час”)
- „Keistos vestuvės“ (Šiaurės Atėnai)
Адам Глёбус
Беларускі пісьменьнік (нар. 1958), мастак, выдавец, удзельнік таварыства “Тутэйшыя” (1986–1990). У друку выступае зь вершамі з 1981 году. Аўтар звыш дваццаці кніг прозы і паэзіі. У анталёгіі публікуюцца два апавяданьні: “Гомік”, якое зьявілася ў зборніку “Дамавікамерон”, і “Рэктар” было апублікавана ў часопісе Forum Lambda (2001).
Вячаслаў Бортнік
Беларуска-амэрыканскі грамадзкі дзеяч (нар. 1974), праваабаронца, публіцыст. Кіраўнік Беларускай філіі Amnesty International (2002—2006), Сакратар Рады Беларускай Народнай Рэспублікі (2016–2019). Выступае ў беларускіх СМІ, у тым ліку з заявамі і камэнтарамі ў падтрымку правоў ЛГБТК+. Аўтар артыкулаў, замалёвак.
Альгерд Бахарэвіч
Пісьменьнік і перакладнік (нар. 1975). Пісаць пачаў яшчэ школьнікам. Першыя тэксты апублікаваў у 1993 годзе. Творчасьць пэрыяду 1990-х гадоў збольшага адлюстраваная ў бумбамлітаўскім зборніку “Тазік беларускі” (1995). З 1993 па 2000 год быў вакалістам і аўтарам тэкстаў панк-гурта “Правакацыя”. Адзін з найбольш перакладаных на замежныя мовы сучасны беларускі літаратар. У анталёгіі публікуецца фрагмэнт з раману “Мае дзевяностыя” (2018).
Зьміцер Александровіч
Аўтар беларускага паходжаньня, цяпер жыве ў Расеі. У анталёгіі публікуюцца (усе — упершыню) пяць апавяданьняў.
Уладзіслаў Гарбацкі
Пісьменьнік, перакладнік і навуковец (нар. 1978). Спэцыялізуецца ў галіне гендарных і ЛГБТК+ дасьледаваньняў, адзін зь першых у Беларусі дасьледнікаў і публіцыстаў на тэмы, зьвязаныя з жыцьцём і гісторыяй ЛГБТК-супольнасьці. Сябра рэдакцыйнай калегіі выдавецтва “Скарына” (Лёндан). Аўтар шэрагу дасьледаваньняў па фэмінізацыі беларускай мовы і ўкладальнік кнігі твораў Палуты Бадуновай. Аўтар двух зборнікаў прозы: “Песьні тралейбусных рагуляў” (2016) і “Mercks Graz!” (2022). Укладальнік анталёгіі беларускага гей-пісьменства “Мальцы выходзяць з-пад кантролю” (2023).
Вольга Касьцюк
Літаратарка (нар. 1980). Скончыла філялягічны факультэт БДУ (расейская мова і літаратура), два курсы Маі Кучэрскай у Creative Writing School (Расея), удзельнічала ў воркшопе Кэры Раян (WLAG) і лябараторыі фэм-пісьма “Расьцяжэньне”. Цяпер зьяўляецца студэнткай Беларускага калегіюму. Аўтарка апавяданьняў, якія друкаваліся ў зборніку “Растяжение”, у газэце “Новы час”, у фэм- і квір-часопісе “FEMINIST ORGY MAFIA”, “Tint Journal” (Austria), “PEPPER Magazine” (USA), у анлайн-выданьні “ROAR (Russian Oppositional Arts Review)”, у другім выпуску літаратурнага зіну “Где-то” (Расея), у зіне “ЭББ 2. Что мы наделали?”, у часопісах “Иные берега” (Фінляндыя), “Дактиль” (Казахстан), “Незнание” (Расея). Жыве ў Новай Зэляндыі.
Янко з Мазовіі
Польскі літаратар (нар. 1979), сымпатык беларускай мовы.
Юлі Таўбін
Паэт, перакладнік (1911–1937). Сапраўднае імя — Юдаль Таўбін. Прадстаўнік урбаністычнай плыні ў беларускай паэзіі 1920–1930 гг. Сябра аршанскай філіі “Маладняка” і Беларускай асацыяцыі пралетарскіх пісьменьнікаў. Уваходзіў у нефармальнае літаратурнае аб’яднаньне ТАВІЗ (Таварыства аматараў выпіць і закусіць). Аўтар чатырох прыжыцьцёвых зборнікаў паэзіі. 29 кастрычніка 1937 году выяздная сэсія ваеннай калегіі Вярхоўнага суду СССР прыгаварыла Юлія Таўбіна да сьмяротнага пакараньня. У ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 году ў ліку дваццаці шасьці літаратараў быў расстраляны ў двары турмы НКВД.
Юры Гумянюк
Паэт, празаік, паляніст (1969–2013). Сябра Таварыства вольных літаратараў, Саюзу беларускіх пісьменьнікаў і Беларускага ПЭН-цэнтру. Аўтар кніг паэзіі: “Водар цела” (1992), “Твар Тутанхамона” (1994), “Рытуал” (1999), “Вуліца тыгровых архідэяў. Вершы 1987–2003” (2003) і раману “Апосталы нірваны” (“Калосьсе”, № 2–3, 1995).
Шандар
Паэт. Нарадзіўся ў 1972 г. у Дэбрэцэне (Вугоршчына) у зьмяшанай беларуска-вугорскай сям’і. Завочна скончыў гістарычны факультэт Віленскага гуманітарнага ўнівэрсытэту. Друкуецца з 1989 году. У анталёгіі публікуецца нізка вершаў, якія зьявіліся ў часопісе Forum Lambda (1998).
Яна Крэмень
Біялягіца ўдзень, паэтка ўначы. Вучаніца Школы маладога літаратара W/Rights пры Саюзе беларускіх пісьменьнікаў i Беларускiм ПЭН-цэнтры. Удзельніца паэтычных чытаньняў і адкрытых мікрафонаў Менску.
Артур Камароўскі
Паэт і пэрформэр. Нарадзіўся ў 1991 г. Ляўрэат прэміі “Дэбют” імя Максіма Багдановіча (2021) за дэбютную кнігу вершаў “Вада пачынае жыць”. Рэдактар паэтычнага інтэрнэт-часопісу “Taubin”. У анталёгіі публікуецца нізка вершаў “Ён”, якая ўпершыню зьявілася ў зборніку “Corpus Vile” (2023).
- Інтэрв’ю з Артурам Камароўскім (Новы час)
Мікіта Ільінчык
Тэатральны рэжысэр і драматург (нар. 1995). У 2020 годзе скончыў рэжысэрскі факультэт Расейскага інстытуту тэатральнага мастацтва (ГІТІС), тамсама вучыўся на тэатразнаўчым. У 2021 годзе дэбютаваў як рэжысэр і драматург з спэктаклем “Добразычліўкі” паводле раману Дж. Літэла ў маскоўскім Тэатры на Малой Броннай. У 2021 годзе ён стаў ляўрэатам драматычнай прэміі “Аўрора” гораду Быдгашч за тэкст “Dark Room”. У 2022 годзе дэбютаваў у Польшчы ў якасьці рэжысэра і драматурга з спэктаклем “F***ing in Brussels” у Польскім тэатры ў Быдгашчы. Як драматург працаваў з рэжысэрам Войцэхам Фаругам над спэктаклем “María de Buenos Aires” у Вялікім опэрным тэатры Варшавы (2023).
-
Кніга пра футбол
Сябры, у нас выдатная навіна: хутка выйдзе незвычайная кніга!
Пра беларускі спорт выдаецца ня так шмат, а па-беларуску — тым болей. А тут аўтар — вядомы аматарам спорту журналіст і блёгер Арцём Сізінцаў — сабраў надзвычай цікавы матэрыял. Кніга пра ножны шпурляк (футбол) на Аршаншчыне — прыклад таго, як трэба пісаць пра спорт: заўзята, кампэтэнтна, сьмела і дасьціпна. Такіх кніг у нас яшчэ было!
І цяпер можна далучыцца да гэтай годнай справы: паўдзельнічаць у зборы сродкаў, каб дапамагчы кнізе зьявіцца на сьвет.
Ужо тэкст — 400 старонак! — падрыхтаваны, каляровыя і чорна-белыя фотаздымкі — амаль 100! — сабраныя, малюнкі ўніформаў камандаў зробленыя… застаецца толькі крыху: дызайн і друк.
Screenshot 
Screenshot 
Screenshot 
Screenshot 
Screenshot 
Screenshot Шмат цікавых гістарычных фактаў і знаходак, добрая мова, рупліва сабраная статыстыка, праца з многімі крыніцамі, усё напісана зь беларусацэнтрычнай пазыцыі. Думаю, гэта будзе адна з найлепшых прац па гісторыі беларускага футболу.
Вітаўт Руднік, журналіст і трэнэр
У гэтай незвычайнай кнізе вас чакае расповед пра „Старт“ з Воршы і „Тэмп“ з Барані, якія доўга і пасьпяхова выступалі ў першынстве Беларусі ды іншых турнірах. Тут багата зьвестак, статыстыкі і гісторыяў і пра іншыя каманды, што баранілі на футбольных палёх гонар Аршаншчыны: „Лякаматыў“, „Станкабудаўнік“, „Дынама“, „Спартак“, „Лёнакамбінат“, „АвіяДар“, „Колас“ з Вусьця…
Мы прасочым гісторыю аршанскага ножнага шпурляку ад самых першых камандаў — „Сокалу“ і „Спорту“ — да сёньня. Прачытаем, як аршанцы ледзь не перамаглі ў першым неафіцыйным першынстве Беларусі. Даведаемся, якая аршанская каманда была ўдзельнікам першага паядынку на новым стадыёне „Дынама“ ў Менску. Высьветлім, у якіх сэзонах за „Старт“ гуляў сваяк клясыка беларускай літаратуры Ўладзімера Караткевіча. Даведаемся, якую мужчынскую дружыну на Аршаншчыне ўзначальвала жанчына. Зьдзівімся таму, дзе зьявіўся першы ў Беларусі самаакупны клюб. Адзначым паядынак, у якім трэнэры дамовіліся з арбітрам і запоўнілі пратакол сустрэчы, якой насамрэч не было. Прачытаем пра цікавыя супадзеньні і рэкорды на гульнях аршанскіх шпурлякістаў. Пабачым рэдкія фотаздымкі, шэраг якіх становіцца даступнымі для шырокага кола аматараў гульні ўпершыню.
У кнізе зьмешчаны слоўнічак спартовай лексыкі.
Арцём Сізінцаў нарадзіўся ў 1990 годзе ў Воршы. Скончыў Інстытут журналістыкі БДУ ў Менску і магістратуру беларускай філялёгіі Варшаўскага ўнівэрсытэту. Працаваў у ґазэтах «Всё о футболе“, «Прессбол“, на радыё «Сталіца“, «Рацыя“, беларускай службе «Радыё Свабода“ і ў шэрагу іншых выданьняў. Выступае спартовым экспэртам у СМІ.
Кнігу «„На „Старт“ і ў „Тэмпе““ пачаў пісаць з 2011 году: карпатліва зьбіраў зьвесткі з самых розных крыніцаў, працаваў у архівах, бібліятэках, размаўляў з колішнімі і цяперашнімі гульцамі, заўзятарамі, журналістамі, статыстыкамі. Мае таксама неблагі збор кніг на спартовую тэматыку, якія прыдаліся ў працы над уласнай кнігай. Натхняецца зычлівымі людзьмі, прыродай, вандроўкамі, музыкай у жанрах гэві-мэтал і oi!
З усіх відаў спорту найбольш любіць і найчасьцей наведвае ножны шпурляк, рэґбі, бэндзі. Наведаў мноства стадыёнаў, паядынкаў, музэяў, што дапамагло лепей разабрацца ў гісторыі спорту. Вандроўкі спалучае з чытаньнем кніг і часопісаў пра гісторыю і спарт.
Аўтар марыць, каб у Воршы людзі настолькі ж вар’яцелі ад «Старту“, любілі клюб і хадзілі на стадыён, як гэта робяць у Бэргама або Адэсе. Каб паўсюль прысутнічалі блакітны і чорны колеры клюбу, а кожны аршанец атаясамляў сябе з камандай. Ён марыць стварыць у Воршы музэй аршанскага ножнага шпурляку і адкрыць паб, які стане для заўзятараў «Старту“ трэцім адрасам пасьля ўласнага дому і стадыёну.
А вось і паштоўка пра адданых футбольных заўзятараў пабачыла сьвет.
Неяк у Воршу завіталі вэтэраны савецкай ножнашпурлячнай зборнай, у тым ліку Аляксей Хоміч, Эдуард Стральцоў і многія іншыя зоркі. На аршанскім цэнтральным стадыёне даволі хутка скончыліся вольныя месцы. Некалькі чалавек ускараскаліся на дрэвы, што расьлі побач са стадыёнам, — і глядзелі сустрэчу адтуль. Адзін з тых аршанцаў праз шмат гадоў будзе працаваць на адным прадпрыемстве зь Леанідам Барэйшам – нападнікам каманды Воршы ў тым паядынку. Ён раскажа яму пра тое, што назіраў за ягонымі атакамі з высокага дрэва — так прагнуў убачыць гульню. Таму эпізоду прысьвечаная паштоўка, выдадзеная невялікім накладам. Яна стане адной з узнагародаў тым, хто падтрымае выданьне кнігі „На ,Старт‘ і ў ,Тэмпе‘“. У кнізе апісаная гэтая гісторыя і дзясяткі іншых.
Крыху цікавостак з кнігі
Сёньня заявіць каманду на спаборніцтвы можна непасрэдна з ложку, проста запоўніць і даслаць заяўку на адрас арганізатараў. Карткі са здымкамі гульцоў робяцца ўжо потым. Менш за сто гадоў таму дзеля афармленьня заяўкі трэба было ісьці на тэлеграф і складаць тэлеграму з поўным пералікам гульцоў. Вось тэлеграма Аршанскай акругі, дасланая ў 1926 годзе як заяўка на ўдзел у неафіцыйным першынстве БССР. Яна аформленая па-беларуску — савецкія ўлады яшчэ праводзілі беларусізацыю, так што спартовы камітэт Аршанскае акругі настойліва прасіў сэкцыі і арганізацыі ўзмацніць навучаньне беларускай мове тых супрацоўнікаў, якія ведалі яе кепска. Тэлеграма напісаная клясычным правапісам, з адметнасьцямі. Захоўваецца ў Віцебскім абласным архіве.
Уладзімір Хільмановіч, журналіст, футбольны статыстык пра кнігу
Кніга Арцёма Сізінцава, прысьвечаная гісторыі рэгіянальнага футболу, ня мае, відаць, аналагаў у айчынным выдавецтве. Прынамсі мне не даводзілася бачыць падобнага выданьня ў Беларусі і тым больш на беларускай мове.
Сама назва «Ножны шпурляк на Аршаншчыне», хоць і не бясспрэчная, прэтэндуе на арыгінальнасьць і эксклюзыўнасьць. Зьмест зьдзіўляе грунтоўнасьцю падыходу і аб’ёмам матэрыялу. На 352 старонках, дзе адлюстраваны летапіс футбольнай Аршаншчыны, сабраны калясальны статыстычны матэрыял, унікальныя фотаздымкі, створаны падрабязны летапіс станаўленьня і разьвіцьця футболу ў Аршанскім краі. Ужо на пачатку выкладзены вэрсіі зьяўленьня «ножнага шпурляку» ў рэгіёне, паданыя паралелі часу, калі на беларускіх землях зьявілася сама папулярная гульня сьвету. Падрабязна апісаныя першыя футбольныя каманды, якія паўсталі на Аршаншчыне. Далей у храналягічным парадку паданыя розныя пэрыяды, па гадах апавядаецца пра кожны сэзон, ідзе пералік усіх дакументальна зафіксаваных гульняў з статыстычнымі зьвесткамі (супернікі, склады, вынікі, аўтары галоў, табліцы і г. д.). Максымальна магчыма адлюстраваная гісторыя ўсіх клюбаў, якія ў розны час існавалі ў рэгіёне. Распавядаецца пра турніры самых розных роўняў. Заангажаванаму маладому чытачу будзе асабліва цікава даведацца пра некаторыя, досыць экзатычныя, турніры савецкага часу, як, прыкладам, «Кубак мільёнаў СССР». Наданая ўвага і мясцовым стадыёнам, і форме, у якой выступалі ў розны час гульцы.
Кожная кніга пра футбол – гэта яшчэ і пашырэньне геаграфічных ведаў, і свайго роду асьветніцтва, інсьпірацыя знайсьці цікавае ў нібыта звычайным. Яна натхніць чытачоў зь іншых рэгіёнаў Беларусі на ўласныя падобныя пошукі і летапіснае ўвасабленьне ў друкаваным выданьні. Кніга Арцёма Сізінцава – гэта ня проста грунтоўнае дасьледаваньне аршанскага футболу, а яшчэ і кшталтаваньне мясцовага патрыятызму, жаданьне адкрыць малаведамыя старонкі лякальнай гісторыі.
Мова выданьня выкліча ў чытача рознае ўспрыманьне. Можна не пагаджацца з асобнай тэрміналёгіяй, напэўна будуць слушныя крытычныя заўвагі ад мовазнаўцаў, але галоўнае, што кніга напісана па-беларуску, а значыць — з сапраўднай любоўю да свайго. Свая мова — свой футбол — свой патрыятызм.
У перакладзе на «навуковую» мову працу аўтара можна залічыць адразу не як «кандыдацкую дысертацыю», а як «доктарскую». Яна фактычна напісана па правілах гістарычнага даследаваньня з адпаведна прыточанымі дадаткамі і паясьненьнямі. «Ножны шпурляк на Аршаншчыне» — своеасаблівая энцыкляпэдыя папулярнай гульні ў рэгіёне, важная частка, ня проста цагліна, а важкі блёк у вывучэньні ўсёй гісторыі Аршанскага краю.
Аўтар распавядае пра аб працы над кнігай (лічы пасяліўся ў бібліятэках і архівах, шмат размаўляў з гульцамі і трэнэрамі), пра пачаткі аршанскага футболу, цікавосткі з гісторыі гульні на Аршанчыне і паходжаньне фразы “ножны шпурляк”.
З інтэрв’ю спартоваму парталу “Трыбуна”
– На ваш погляд, каму патрэбная гэтая кніга?
– Усім, хто цікавіцца гісторыяй беларускага спорту. Не абавязкова паходзіць з Аршаншчыны, варта проста цікавіцца тэмай. Я ўвогуле спадзяюся, што кніга натхніць іншых на сістэматызацыю гісторыі свайго рэгіёну, клубу. Я сам маю кнігі, у прыватнасці, пра гісторыю ножнага шпурляку ў Светлагорску, Гомелі, Слоніме, Крычаве, кнігі пра гісторыю некалькіх мінскіх клубаў, іншыя. Дзесьці параўноўваеш табліцы, дзесьці натрапляеш на важны факт, дзесьці звесткі дапамагаюць табе аднавіць частку біяграфіі чалавека.
– Ваша любімая гісторыя пра аршанскі футбол?
– Ой, іх вельмі шмат. Успомню асабістую – свой першы прыход на стадыён, калі я разумеў, што адбываецца навокал. Гэта быў 1999 год, і па стадыёне абвясцiлі, што наступны паядынак аршанцы правядуць з камандай «Бяроза». І мужык побач сказаў: «Ведаю такое места, там адны таполі растуць». Мы рагаталі неймаверна!
У кнігі Арцёма Сізінцава “На ‘Старт’ і ў ‘Тэмпе’” будзе адметны падзагаловак: “Ножны шпурляк на Аршаншчыне”. Адкуль узяўся “ножны шпурляк”? Што гэта такое?
У 1956 годзе рыма-каталіцкі сьвятар Пётра Татарыновіч (ён у Рыме выдаваў часопіс “Źnič” і быў першым кіраўніком беларускай сэкцыі Радыё Ватыкану) апублікаваў свой пераклад з польскай раману Генрыка Сянкевіча “Quo vadis”.
Там на 24-й старонцы мы чытаем:
Tak hutaračy, prajšli praz uvieś dom i vyjšli ŭ vaharod, dzie Lihija j mały Aŭł hulali z špurlakami, jakija adumysnyja niavolniki, tak zvanyja «sferystyja», padymali im z ziamli j padavali ŭ ruki.
Так выглядае, што “шпурляк” у сэнсе прадмету для шпурляньня на пісьме сустракаецца ўпершыню менавіта ў гэтым тэксьце. Адкуль узяў яго кс. Татарыновіч, не вядома. Мо з памяці, зь дзяцінства? Мо пачуў ад беларускіх жаўнэраў, што апынуліся ў Італіі напрыканцы Другой сусьветнай вайны? А мо прыдумаў? Калі прыдумаў, то вынаходніцтва атрымалася цалкам удалым — назоўнік адсылае нас да дзеяслова “шпурляць”.
Потым Ян Станкевіч, адметны мовазнаўца паваеннай дыяспары, падаў выраз “ножны шпурляк” у значэньні “футбол” у сваім беларуска-расейскім слоўніку (с. 1129). Ці гэты выраз ужываўся ў беларускай паваеннай дыяспары XX стаг., не вядома — увесь комплекс дыяспарнай літаратуры не аблічбаваны і месцамі слаба вывучаны дагэтуль.
Між тым, дасьціпнаму чытачу адразу прыйдзе на розум, што можа быць і ручны шпурляк, для якога мы параўнальна нядаўна пазычылі праз расейскую мову слова “гандбол”.
Мы пакуль ня ведаем, якія колеры былі ў самых раньніх аршанскіх камандаў. Але ведаем — карыстаючыся пратаколамі 1940-х, першымі дакумэнтамі, якія ўтрымліваюць такую інфармацыю, — якія колеры можна абагуліць словазлучэньнем “барвы аршанскага футболу” — блакітны і чорны. У такіх строях (блакітныя кашулі, чорныя майткі) тады гуляў аршанскі “Лякаматыў”. Калі ў пачатку 1950-х ён перайшоў на чырвоныя кашулі і чорныя майткі ў якасьці галоўных, «блакітны верх – чорны ніз» узяла сабе заснаваная ў 1951-м “Праца” (пазьней — “Старт”, цяпер ён завецца “Воршай”).
Пры савецкай уладзе быў дэфіцыт практычна любых тавараў, таму пра захаваньне традыцый у спорце мова пайшла не адразу. Камандам часта загадамі зьверху, зьмянялі іх назвы, а колеры на сэзон выбіраліся выпадкам у залежнасьці ад таго, якія спартовыя касьцюмы завезьлі ў краму “Спорттавары” сёлета. Тканіны не былі надта якаснымі, а таму форма служыла адзін сэзон. Толькі ў Вышняй лізе СССР сапраўды існавала такая зьява, як “клюбныя колеры”. Таму аршанскія каманды, якія выступалі толькі на рэспубліканскім узроўні, пасьпелі пагуляць у самых розных колерах.
У 1978 годзе «Тэмп» з Барані стаў трэцім у першынстве БССР. Масяжовыя мэдалі і некалькі выхадаў у фінал Кубку рэспублікі сталі найвышэйшым дасягненьнем каманды. У 1975 годзе быў першы з тых фіналаў, і «Тэмп» на сталічным стадыёне «Дынама» прагуляў 0:1 бабруйскаму «Будаўніку». Але тады й фіналіст рэспубліканскага кубку выходзіў у так званы Кубак мільёнаў СССР. Гэта быў таксама кубак Савецкага Саюзу, але не сярод «камандаў майстроў», як называлі тыя дружыны, што змагаліся ў саюзных лігах, а сярод тых, хто гуляў у рэспубліканскіх першынствах усіх 15 частак дзяржавы. «Тэмп» з Барэйшам, Цьветнікавым, Жарабцовым, Лучко і іншымі моцнымі гульцамі дайшоў да 1/8 фіналу турніру. На выяве — строй «Тэмпу» таго самага 1975-га году: сінія кашулі і жоўтыя майткі.
У кнізе “На ‘Старт’ і ў ‘Тэмпе’” ёсьць цэлы разьдзел, прысьвечаны строям, у якіх гулялі раней. Дзякуючы працы мастакоў, мы маем выявы строяў розных гадоў.Інтэрв’ю аўтара кнігі Арцёма Сізінцава слухаць на сайце Радыё Рацыя >>
